(هەسەدە) و كورد چانسى سەركەوتن یان شكست؟
براوەى جەنگى (7)ى ئۆكتۆبەر و (8)ى سێپتمبەر ئیسرائیل-ە
پاشەكشەى هیلالى شیعى
سیناریۆكانى دواى ڕووخانى ئەسەد
بەشی دوەم
نۆیەم: كورد لە ڕۆژئاوا، چانسی دوەم ئەزموونی كورد
كوردەكانی ڕۆژئاوای كوردستان؛ یان ئەوەی پێشتر پێی دەوترا (باشووری بچووك) بچوكترین پارچەی كوردستانە لەناو دانیشتوانێكی (22) ملیۆنی سووریا بەڕێژەی (15%) واتا نزیكەی (2.5) ملیۆن دەبن و لە پارێزگاكانی (حەسەكە، دێرەزور، ڕەقە، قامیشلۆ، كۆبانێ،…) جێگەیان گرتوە.
كورد لە ڕۆژئاوا، هیچ مافێكی نەبوو لەناو سیستمی سیاسی سوریادا، لە كۆتایی دەیەی هەفتاكان و هەشتاكان تا (1998)، (پەكەكە) تێیدا باڵادەست بوو، سوریاش ڕێگای دابوو، كە بنكە و بارەگا و كامپی ڕاهێنان و مەشق و شوێنی نیشتەجێبوونی ئۆجەلان و خەرجییەكانی بگرێتە ئەستۆ و لەو ماوەیەدا (7000) كوڕ و كچی ڕۆژئاوا لەناو (پەكەكە) شەهید بوون و لە دوای باكور، ڕۆژئاوا زۆرترین ڕێژەی گەریلای پێكدەهێنا. تا دەرپەڕاندنی ئۆجەلان لە (1998).
بەڵام بەدوای ڕووداوەكانی بەهاری عەرەبی لە ساڵی (2011) تێكچوونی بارودۆخی سیاسی سوریا، (پەكەكە) لە قەندیلەوە پێشتر (ژوورێكی عەمەلیات و ئۆپەراسیۆنی) دروستكرد و هێزەكانی خۆی لەژێر فەرماندەیی سەركردەكانی شاخدا سازماندا و بەپێی نەخشەیەك شوێن و پێگەی لەناو (شارو شارۆچكە و شارە دێیەكانی ڕۆژئاوا) ڕێكخستن و لەگەڵ سەرهەڵدانی پەشێوییەكان، دەستیان گرت بەسەر دامەزراوەكانی دەوڵەتدا، لە (19-7/2012)، (پەیەدە) دەستی گرت بەسەر (كۆبانێ، عەفرین و جەزیرە) و كانتۆنەكانی ڕاگەیاند، پێشتر (پەكەكە) هێزێكی بەناوی (پارتی یەكێتی دیموكراتی سوریا) دامەزراندبوو، دوو باڵی (یەپەگە و یەپەژە)ی بۆ سازماندابوو، بۆیە ئەوان ڕۆڵی (پەكەكە)یان گێڕا لەژێر ناوی (پەیەدە).
لە (2013) توركیا، جیا لەوەی هێزی لایەنگری خۆی دروستكرد و پشتیوانی داعشی كرد بۆ پەلاماردانی ناوچە كوردنشینەكان، بەڵام نەیتوانی ئامانجەكانی بەدیبهێنێت و بە پشتیوانی ئەمریكا و هێزی پێشمەرگەی كوردستان، داعش تێكشكا و (پەیەدە) بوە ئەفسانەی شۆڕش لە ڕۆژئاوا.
تەنانەت ئالان بادیۆی فەیلەسوفی گەورەی فەڕەنسی ئەوكات وتی: “كۆبانێ دەبێتە كۆمۆنی پاریس و شۆڕشی ئۆكتۆبەر، چونكە نە زادەی ئیسلامیستە، نە بە تەنها ناسیۆنالیزمی كوردیشە، پەیەدە، پارتێكە بە ئاشكرا بانگی ئینتەرناسیۆنالیزم دەكات”.
نووسەری فەڕەنسی بێرنارد هێنری لێڤی ئەوكات وتی: “كۆبانێ قوربانی حیسابە چەوتەكانی ئاردۆگانە، كە یاری بە شەیتان دەكات”.
دەركەوتنی داعش لە ڕەقە و دێرەزور لە سوریا بە پشتیوانی توركیا، یەكەم هەنگاویان دژی كورد بوو، بەڵام دواتر توركیا خۆی پەلاماری ڕۆژئاوای دا و (عەفرین، سەرێ كانی، گرێ سپی و عەزازی) داگیركرد، ساڵی (2017) لەگەڵ ئەمریكا ڕێككەوت، كە دەبوو (هەسەدە)، بە قوڵایی (30)كم دوركەوێتەوە لە سەر سنوورەكانی، ئامانج لەمەش ئەوەبوو (هەسەدە) نەچێتە سەر دەریای سپی ناوەڕاست.
تا ئەم ساتە، ژمارەی هێزەكانی (هەسەدە) گەیشتوەتە (115000) چەكدار و وەكو دیفاكتۆ خۆی سەلماندوە.
لەگەڵ ڕووداوەكانی (8)ی دیسمبەر و ڕووخانی ئەسەد، (هەسەدە) ناوچەی نفوزی خۆی زیاتر كرد بەڕێژەی (41%)ی خاكی سوریا بە (80000)كم چوار گۆشەی كۆنتڕۆڵكردوە.
بەڵام توركیا، گەورەترین مەترسییە لەسەر جوگرافیای كوردەكان:
– (2013) داعشی سازماندا دژی كۆبانێ.
– (2017)، (12) ناوچەی نفوزی خۆی بە ڕێككەوتن لەگەڵ ئێران و ڕووسیا لە (ئەدلب) فراوانكرد.
– (2018) عەفرین، سەرێ كانی، گرێ سپی و عەزازی داگیركرد.
– (2019) كۆمەڵێ ناوچەی تری داگیركرد.
بەمشێوەیە (سەرێ كانی، گرێ سپی، عەزاز و عەفرین)ی كۆنتڕۆڵكرد، بەوە هەم مەترسی لەسەر ئاسایشی سنووری خۆی حەل كردوە، هەم تەواو ئەرخەیان بوە، كە كورد دەستی ناگاتە سەر دەریا.
دەیەم: (هەسەدە+كورد) چانسی سەركەوتن و شكست (لایەنی پۆزەتیڤ و نێگەتیڤ)
كوردەكانی سوریا كە (15%) دانیشتوانی سوریا پێكدەهێن نزیكەی (2.5-3) ملیۆن دەبن، ئێستا پارێزگاكانی (حەسەكە، عامودا، ڕەقە، بەشێكی دێرەزور) بە دەستەوەیە و هاوسنووری لەگەڵ عێراق و ڕەنگە بگەنە سنووری ئوردن و لەگەڵ توركیا-ش هاوسنوورن.
(هەسەدە- هێزەكانی سوریای دیموكرات) تێكەڵەیەكە لە كورد، عەرەب، توركمان، دروز، پێشتر لە ژێر ناوی (یەپەگە و یەپەژە) وەكو باڵی سەربازی (پەیەدە) ڕێكخرابوون.
بەدوای ڕووداوەكانی بەهاری عەرەبی چانسی ئەوەیان پێ درا، ناوچە كوردنشینەكان كۆنتڕۆڵ بكەن، بەڵام گرفتی سەرەكی (هەسەدە) ئەوەیە كە لە ڕووی (فكری، سەربازی و ڕێكخراوەیی…) سەر بە (پەكەكە)یە و فەرمان لە قەندیلەوە وەردەگرێت.
لە ماوەی (13) ساڵی ڕابردوودا، بەردەوام لەلایەن توركیاوە فشاری خراوەتە سەر و شەڕ و پێكدادان لەگەڵ گروپەكانی سەربە توركیا و داعش ڕوویداوە.
لە چەندین ناوچەی گرنگی وەك (عەفرین، عەزاز، باب، مەنبج، گرێ سپی، سەرێ كانی) پاشەكشەیان پێ كراوە، ڕەنگە كۆبانێ-ش لەژێر دەستیان دەربهێنرێت.
لەپاش ڕووداوەكانی (8)ی سێپتمبەر و ڕووخانی بەشار ئەسەد، بارودۆخی كوردەكانیش بە قۆناغ و هەلومەرجی جیاوازتردا تێپەڕدەبێت، كە دوو قۆناغ بەخۆیەوە دەبینێت:
یەكەم: لایەنە پۆزەتیڤەكانی (دەستكەوتەكانی هەسەدە) لە سوریا
– (هەسەدە) لەسەر زەمین هێزێكی (115000) چەكداری بەبیروباوەڕی سیاسی و ئاپۆچی هەیە لە (ژنان و پیاوان)، تێكەڵەیەكی ناهۆمۆجینی، پێكهاتەكانی سوریا-شی گرتوەتە خۆی.
– جوگرافیایەكی بەزۆنی ڕەنگی زەرد لەژێر دەستدایە، كە پێكهاتوە لە (حەسەكە، ڕەقە، بەشێكی دێرەزور قائیم، ئەبوكەمال، شەهبا، دەرباسییە، قامیشلۆ، ڕیفی دێرەزور، شەدادی، مالكیە، هەجین) كە (80000)كم چوارگۆشەیە و كە دەكاتە ڕێژەیی (41%)ی خاكی سوریا.
– هاوپەیمانی پێش (8)ی سێپتمبەری (ئەمریكا، ئێران، ڕووسیا و یەكێتی) بوە، ئێستا هاوپەیمانی (ئەمریكا، ئیسرائیل، ڕووسیا و یەكێتی)یە.
– كارەكتەری سەرەكی بوە دژی داعش و پایتەختی ئەو بزوتنەوە سەلەفییە جیهادیەی لە ڕەقە تێكشاندوە.
– لەلایەن یەكێتی ئەوروپاوە و بەتایبەتی فەڕەنسا (چەپی فەڕەنسی) پشتگیری گەورە دەكرێت وەكو خاكی ئینتەرناسیۆنالی چوارەم سەیری دەكەن و ئومێدی زۆریان پێ هەیە.
– مۆدێلێكی سیاسی و سیستمی سیكۆلار وەك یەكی ژن و پیاو و بەشداری كەمینە و پێكهاتەكان پیادە دەكات، كە ئەم خاڵە زۆر جێگەی سەرنجی ئەوروپایە.
– (نیوەی لایەنی پۆزەتیڤی)، (هەسەدە)، ئەوەیە كە لەدایكبووی (پەكەكە)یە لە شاخ و هەڵگری فكری ئاپۆچی و كادیرەكانی ڕاهێنراوی گەریلای شاخن، ئینێرژیی، ئیمكاناتی سیاسی، عەسكەری و دارایی، لە قەندیل و برۆكسلەوە وەردەگرێت.
– ئێران، پاڵپشتی سەرەكی بوو لە دوای ڕووداوەكانی بەهاری عەرەبی (قاسم سولەیمانی) گێڕاویەتیەوە، جارێك لە ڕۆژئاوا سەردانی كردون و داوای لێكردن و كە كۆمەڵێكی زۆر چەك و كەلوپەلی سەربازیان پێشكەش دەكات، بەڵام گەر بكرێ وێنەكانی ئۆجەلان لە بارەگاكانیان دابگرن ڕەتیان كروەتەوە، كە ئەم گرفتە هێشتا هەر ماوە.
– مەزڵووم عەبدی فەرماندەی هەسەدە بۆ خۆی كارەكتەری قەندیلە و كارێزمایەكی گونجاوی سوریایە.
هەموو ئەو خاڵە پۆزەتیڤانە، چانسی ئەوە دەدەنە (هەسەدە) كە لەناو پڕۆژەی سیاسی سوریا، دەستكەوتی هەبێت، بەهەموو ئەو خاڵە پۆزەتیڤانە، هەسەدە بەدوای (8)ی سێپتمبەر، دەتوانێت بەشێك بێت لە پاراستنی ئەمنی ئیسرائیل لە ناوچەكە (بە دژایەتی داعش و گروپە سەلەفییەكان، بە كۆنتڕۆڵی دەروازەكانی سنووری ڕۆژئاوا) لە بەرامبەر حەشدی شەعبی و هەژموونی ئێرانی.
دووەم: لایەنە نێگەتیڤەكانی (ئەگەرەكانی شكستەكانی هەسەدە) لە سووریا
دژایەتی سەختی توركیا و داگیركاری بەردەوام لە ناوچە كوردنشیینەكان و ناوبردنی (هەسەدە-پەكەكە) لەیەك فۆڕمدا وەكو تیرۆریست، گەورەترین گرفتی بەردەم كوردە لە داهاتوودا.
پێداگری توركیا، بەدرۆخستنەوەی هەسەدە بە قوڵایی (30)كم لە سنووری توركیا، كە (سەرێ كانی تا عەزاز) تا هەرگیز كورد نەگاتە سەر سنووری دەریای سپی ناوەڕاست.
– كەمترین چانسی هەیە ئەگەر (ئەمریكا و ئیسرائیل) لە نێوان (هەسەدە- كورد)، و (توركیا) یەكیان هەڵبژێرێ ئەو چانسە بۆ (هەسەدە) نابێت.
كشانەوەی ئەمریكا بە (900) سەربازەوە لەگەڵ هاتنی (ترامپ) لە (2025) مەترسی زۆرتر دەخاتە سەر كورد و توركیا لە پەلاماری كورد دەستی ئاوەڵاتر دەكات.
ئەگەری دروستكردنی (هەرێمی توركمان) لە سنووری (ئەدلب) كە دەكەونە ناوچەكانی عەفرین، تل ڕەفعەت، حەلەب، حەما، حەمس، لازقیە، قنیگرە)، (1%)ی دانیشتوانی سوریا پێكدەهێنن و خاوەنى (ئەنجومەنی سوریای توركمان، كتاتب توركمانی سوریا، ئەنجومەنی نیشتیمانی توركمانن)، وەكو لایەنی سیاسی، واتا توركمان سێیەمین پێكهاتەی سوریا-ن دوای (عەرەب و كورد) نزیكەی (500) هەزار كەس دەبن.
سازدانی ڕوبوڕووبوونەوەی نێوان (هەتەشە) و گروپەكانی سەر بە توركیا و (هەسەدە) لەلایەن توركیاوە یەكێكە لە ئەگەرە بەهێزەكان.
دروستكردنی مەترسی لەسەر (كامپی هول) كە (5000) زیندانی داعشی تێدایە.
ڕێگا خۆشكردن بۆ گەڕانەوەی داعش و پەلاماردانی ناوچە كوردیییەكان هاوشێوەی (2012) پەلاماری كۆبانێ.
گرفتێكی تری بەردەم (هەسەدە) ململانێی (13) ساڵەكەی نێوان (پارتی و هەسەدە) لە سنووری (فیشخاپوور-سیمالكا)، كە سەرچاوەكەی، ململانێی مێژوویی نێوان (پارتی-پەكەكە)یە.
پشگیری پارتی و توركیا لە هێزەكانی (ئەنەكەسە) كە ڕەنگە دوای (8)ی سێپتمبەر بە مەرج و داواكانی (هەسەدە) ڕازی نەبن و بگاتە حاڵەتی ڕووبەڕووبوونەوە و فشاری زۆر لەسەر (هەسەدە) دروستبكەن تا شەڕی ناوخۆ.
ئێران كە تاكە دەروازەی سوریا بەدەست (هەسەدە)ەوەیە بۆ گەڕانەوەی بۆ سوریا و باشووری لوبنان، بە ئاسانی دەست لە دۆستایەتی (هەسەدە) هەڵناگرێت، بەتایبەتی لە ڕێگەی دۆستە مێژوویەكەی خۆیەوە (پەكەكە)، ئەمەش ڕەهەندێكی گرفت لەگەڵ ئەمریكا و ئیسرائیل بۆ دروستكرد.
(نیوەی لایەنی نێگەتیڤی)، (هەسەدە)، (پەكەكە)یە كە جیا لەوەی لە لیستی (تیرۆر)ی ئەمریكا و ئەوروپا و سێ لە سەركردەكانی (جەمیل بایك، موراد قەرەیەلان، دوران كاڵكان) داواكراوی ئەمریكان بە (12) ملیۆن دۆلار، (هەسەدە) وەكو حزبی ڕۆژئاوای (پەكەكە) ناسراوە و لە ئێستادا هەموو ئیمكانیاتی (سیاسی، سەربازی و دارایی) پێشكەش دەكات.
پارادۆكسێك لە پەیوەندی هەسەدە هەبوە، لە ڕابردوودا لە یەك كاتدا (دۆستی ئێران، ڕووسیا و سوریا) و (ئەمریكا و ئەوروپا)ش بوە، كە پێویستە ئێستا خۆی یەكلا بكاتەوە لەدوای ڕووداوەكانی (8)ی سێپتمبەر.
یانزەیەم: ئێران، پاشەكشەی هیلالی شیعی (لە تارانەوە بۆ باشووری لوبنان)
ئێران، بەدوای هاتنە سەركاری كۆماری ئیسلامی ئێران (1979) فیكر و بیروباوەڕی شیعیزمی هەناردەكرد بۆ وڵاتانی دەرەوە، بەتایبەتی بۆ (عێراق، سوریا، لوبنان، یەمەن، بەحرێن،…) هەر بەڕاستیش وەكو مەرجەعی سەرەكی شیعە دەركەوت و ڕەفتاری كرد و سەركەوتووشبوو بە شێوەیەك ڕێژەی گەشەی هاوڵاتیانی شیعە لە جیهاندا پەرەی سەند، كە چاوەڕوان نەكراوبوو بەو شێوەیەیە.
(ئێران- 73 ملیۆن، هیندستان-46 ملیۆن، پاكستان- 43 ملیۆن، توركیا-29 ملیۆن، عێراق-21 ملیۆن، بەنگلادیش-13 ملیۆن، ئازربایجان-7 ملیۆن، ئەفغانستان-6 ملیۆن، سوریا-5 ملیۆن، سعودیە-5 ملیۆن، نەیجیریا-4 ملیۆن، چین 3 ملیۆن، یەمەن-2 ملیۆن، ئیمارات-1 ملیۆن، كوێت-1 ملیۆن، بەحرێن-1 ملیۆن، قەتەر 200 هەزار،…).
لەگەڵ ئەوەشدا، چاوەڕوان دەكرێت ئێستا ژمارەی دانیشتوانی شیعە لە جیهاندا خۆی بدات لە (350) ملیۆن كەس.
بەهۆی ئەم گەشە خێرا و بەرچاوە، ئێران بڕیاریدا بیر لە دروستكردنی (هیلالی شیعی) بكاتەوە لە (لە تارانەوە بۆ باشووری لوبنان).
ئەگەرچی چەمكی هیلالی شیعی یەكەمجار لەلایەن (مەلیك عەبدوڵڵای دووەم) پاشای ئوردن ساڵی (2004) لە ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆست لە میانەی سەردانێكی دا بۆ ئەمریكا بەكارهاتوە.
مەبەستیشی ئەوەیە ئەم هیلالە لە ئوردنەوە تا كوێت یان لە ئێرانەوە تا سوریا، بەحرێن، عێراق، یەمەن-لوبنان دەگرێتەوە،…).
ئەگەرچی شای ئوردن زۆرتر مەبەستی لە چەمكی هیلالی شیعی (ئێران، عێراق، سوریا و لوبنان) بوە، هۆشداری داوەتە وڵاتانی عەرەبی لە هەژموون و هەیمەنەكەی ئێران لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا.
ئامانجی ئێران لە دروستكردنی هیلالی شیعی بەم شێوەیەیە (پشتیوانی حیزبوڵڵا لە باشووری لوبنان بۆ پشتیوانی لە كێشەی فەڵەستین و دژایەتی ئیسرائیل بوو، شیعەكانی عێراق دژی ڕژێمی ناسیۆنالیزمی سووننی و پارێزگاری لە شوێنە پیرۆزەكانی (نەجەف، كەربەلا، سامەرا،…كازمییە)، شیعەكانی بەحرێن وەكو پارێزگایەكی ئێرانی و دژی سعودیە و سوننەكان، دژی هەژموونی عەرەبی لە كەنداوی فارس، شیعەكانی یەمەن، دژی چەوسانەوەی حوسییەكان و پێگەی جوگرافی و جیۆپۆلیتیكە ستراتیژییەكەیان لە دەریای سوور و گەروی هورمز، شیعەكانی سوریا وەكو چەقی بەیەك گەیشتنی شیعەكانی (عێراق-لوبنان) و ڕێڕەوی (مەزهەبی، سیاسی، سەربازی) و دژایەتی ئیسرائیل بوو).
چەند ساڵ لەوەوپێش لەسەروبەندی ڕووداوەكانی بەهاری عەرەبی ڕوو بە ئیسرائیل، عەلی لاریجانی سەرۆكی شورای كۆماری ئیسلامی ئێران ڕایگەیاند: “ئێستا ئێران خاوەنی پێنج پایتەختە-(تاران، بەغدا، دیمەشق، بەیروت و سەنعا) كە بەڕاستیش هەروابوو، بەتایبەتی كە ئەكتەری سەرەكی پاراستنی كۆدەكانی ئەم ڕێڕەوە و ئەم هیلالە لە (2004-2020) قاسم سولەیمانی بوو.
ئێران ئەوكاتە وابیری دەكردەوە- لە (ئەنجومەنی وڵاتانی شیعی) بە پاسپۆرتێكی بێ ڤیزا و دراوێكی هاوبەش و سیاسەتێكی یەكگرتووی ئەم پێنج وڵاتە، وەكو جەمسەرێكی گرنگی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست ئاڕاستە بكات لەشێوەی یەكێتی ئەوروپا یان وڵاتانی كەنداوی فارس.
ئامانجی سەرەكی ئەم هیلالە چەند خاڵ بوو:
یەكەم: كەمكردنەوەی هەژموون و هەیمەنەی سووننە (سوننییزم) لە ناوچەكە، كە عەرەبستانی سعودیە نوێنەرایەتی دەكرد.
دووەم: پاراستنی شوێنە پیرۆزەكانی ئەو وڵاتانە (قوم، نەجەف، كەربەلا).
سێیەم: بەهێزكردنی پێگەی سیاسی ئێران، وەكو مەرجەعی شیعە لە جیهاندا، بەڕێبەرایەتی (خومەینی و خامنەیی).
چوارەم: كۆكردنەوەی هەموو گروپە شیعەكانی دونیا، بۆ دژایەتی جولەكە و زایۆنیزم، لە پشتیوانی كەیسی فەڵەستن.
پێنجەم: دژایەتی ئەمریكا (شەیتانی گەورە) لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست.
واتا (هیلالی شیعی) لە مێژووی كۆماری ئیسلامی ئێراندا گەورەترین ڕۆڵی بەرچاوی گێڕاوە لە هەژموون و هەیمەنەی ئێران لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا و توانی پێگە (سیاسی، مەزهەبی، جوگرافی، سەربازی، ئەمنی،…) خۆی پێ بەهێز بكات.
گەر پێش ڕووداوەكانی بەهاری عەرەبی (2011) ماسكی ئەو دەخالەت و كاریگەریانە شاراوە بوون، بەڵام لەگەڵ بەهاری عەرەبی و دوای ئەو ڕووداوە، هەرچەند ئێران تووشی ترس و ڕاڕایی بوو، كە ئەویش لەناو نەخشەی ئەمریكا و ئەوروپا دایە بۆ گۆڕانكاری.
بەڵام نەك هەر ئەمە ڕووی نەدا، بەڵكو ئێران بەهۆی ئەو خەتە (هیلالی شیعی) دروستكردبوو وایكرد، ببێتە كارەكتەری سەرەكی ناو ئەو ڕووداوانە.
ئێران بڕیاریدا لە جیاتی ئەوەی قوربانی بێت، پێویستە ببێتە كارەكتەری سەرەكی، دەستیكرد بە ئەكتیڤكردنی یەكێك لە پنتەكانی ناو ئەو هیلالە بە جوڵاندنی شیعەكانی بەحرێن كە (63%)ی دانیشتوان پێكدەهێنێت، خۆنیشاندانی گەورە دژی شای بەحرێن سازكرد، گەر وڵاتانی كەنداو نەبوونایە، ئێران ئامانجەكەی بەدیهاتبوو.
دوای ئەوە خاڵی گرنگ (سوریا) بوو، كە بەهێزترین كاندیدی كەوتن و ڕووخان بوو لەلایەن وڵاتانی كەنداوە، بەڵام پاشان سوریا بوە سەنتەراڵی ململانێی ئێران-سعودیە یان شیعە و سووننە، نەك هەر نەیانتوانی سوریا بڕوخێنن، بەڵكو ئێران، ڕووسیاشی خستە پاڵ خۆی بۆ مانەوەی بەشار ئەسەد بۆ پاراستنی خەتی سەنتەری هیلالی شیعی (تاران-لوبنان).
پێشڕەوییەكانی حوسییەكان لە (2014) تا سەنعا، بوە مایەی مەترسی سعودیە و ئەمریكا، بەهۆی ناوچە شیعەنشینی سعودیە لە سنووری یەمەن و دروستكردنی مەترسی لەسەر گەرووی هورمز و بابولمەندەب، وەكو دوو ڕێڕەوی گەورەی وزەی جیهانی.
لەم لاشەوە لە سنوورەكانی لوبنان و سوریاوە، وەكو زلهێزێكی دەریای سپی ناوەڕاست پڕ لە وزە و غاز خۆی دەرخست و نزیكبوونەوەی لە ئەو دوو پێگە جیۆستراتیژیانە وایكرد، هەست بە مەترسی زۆرتری هەژموونی ئێران بكرێت.
جیا لەوانە، هەژموونی هیلالی شیعی كاریگەرییەكانی، بەدوای ڕووخانی بەعس لە (2003)ەوە بۆ ئێران جیاوازتر لە هەموو زۆنە شیعەكانی تر پڕ دەستكەوت بوو، وەكو (زۆرترین پێگەی شوێنە پیرۆزەكان)، ئەكسەریەتی دانیشتوانی شیعە، یەكێك لە وڵاتە گەورەكانی بەرهەمهێنانی نەوت، سەنتەری بەیەكەوە بەستنی چوار وڵاتی (هیلالی شیعی) هێندەی تر هەژموونی ئێران دەركەوت و پەرەی گرت.
ئەمریكا، ئیسرائیل و وڵاتانی كەنداو بۆ شكستی هیلالی شیعی زۆر هەوڵی جۆراوجۆری ناوچەیی و نێودەوڵەتیان دا، بەڵام سەركەوتوو نەبوون، لەوانە (پشتیوانیكردن لە داعش وەكو گروپێكی سەلەفی و جیهادی سووننی مەترسیدار، لێدان لە پێگەكانی حوسییەكان لەیەمەن، بۆردوومان و كوشتنی ڕۆژانە و لێدانی بنكە و بارەگاكانی ئێران لە سوریا و كوشتنی (7000) كەس، كوشتن و بۆردوومانی ڕۆژانەی حزبۆڵڵا، خستە لیستی تیرۆری سوپای پاسداران، بۆردومانی بنكە و بارەگاكانی سوپا لەناو ئێران و كوشتنی زانا ئەتۆمییەكان و ئەفسەرانی، كوشتنی قاسم سولەیمانی، لێدان لە حەشدی شەعبی و گروپەكانی لە عێراق، فشاری سیاسی و ئابووری ئەمریكا لە بەغدا، فشاری سەر دامەزراوە ئەتۆمییەكان، فشاری دبلۆماسی (5+1)، گەمارۆی زۆرو زەوەندی ئابووری، دروستكردنی فشار لە سنووری ئەفغانستانەوە لەلایەن تاڵیبانەوە، فشارەكانی ئازربایجان بەناردنی تیمی نهێنی موساد و دزینی دۆكیۆمێنتی پڕۆژە ئەتۆمییەكان، بنكەی جاسوسی، داڵدەدان و پشتیوانی بزوتنەوەی جوندوڵڵا و عەبدولمەلیك ریگی و بزوتنەوەی ئەهواز و بلوجستان لەلایەن پاكستانەوە).
هەموو ئەوانە، فاكتەری سەرەكی دژی ئێران بۆ تێكشكاندنی هیلالی شیعی بوو، بەڵام هیچ كام لەوانە نەیتوانی ئێران ڕابگرێت.
خاڵی وەچەرخانی ئەم ململانێیە لە (7)ی ئۆكتۆبەرەوە دەستپێدەكات لە (8)ی سێپتمبەر دەگاتە ئامانج، كە ئیسرائیل وەكو قوربانی ڕابردوو كارەكتەری براوەی ئێستا ڕۆڵی مێژوویی گێرا.
واتا (1948 تا 2024) ئیسرائیل بەردەوام لە بەردەم گرفت و شەڕی وڵاتانی عەرەبیدا بوە و بەردەوام هەڕەشەی لەسەر بوە.
بەڵام ئەو هەستكردن بە مەترسی ئیسرائیل لەگەڵ هاتنی كۆماری ئیسلامی ئێران هەستی پێدەكرێت، ئەگەر چی لە (1979-1988) ئیسرائیل پاڵپشتی سەرەكی دابینكەری سەرەكی چەك و تەقەمەنی شەڕی (8) ساڵەی ئێران بوو لەگەڵ عێراق و موساد ئەو ڕۆڵەی زۆرباش گێڕاوە، بەڵام لە دوای پتەوكردنی پایەكانی هیلالی شیعی، ئێران لە ڕیزی پێشەوەی مەترسی بوو لەسەر ئیسرائیل لە ڕێگای (گروپی میحوەر) لە سەر هێڵی هیلالی شیعی.
بەپێچەوانەوە وردە وردە هەڕەشەی وڵاتانی عەرەبی نەك لەسەر ئیسرائیل نەما، بەڵكو زۆرینەیان پەیوەندیان لەگەڵی ئاسایكردەوە، دەستیان لە كەیسی فەڵەستینن و نەیاری تەل ئەڤیڤ هەڵگرت و ئێران وەكو ئەڵتەرناتیڤی بەهێزی عەرەبی بە پشتیوانی فكر و عەقیدەی مەزهەبی شیعیزم، ئیسرائیلی خستە بەردەم مەترسی بەردەوام.
بەڵام (7)ی ئۆكتۆبەر بۆ ئیسرائیل گەورەترین دەستكەوت و بەدیهێنانی خەونی جولەكەكانە دوای دروستكردنی دەوڵەتی جولەكە لە (1948) هەرگیز جیهان و ڕووداوە سیاسییەكان، هەلومەرجی ناوچەیی و نێودەوڵەتی وا بۆی نەهاتە پێشەوە، كە یەك بەیەكی نەیار و دوژمنەكانی (80) ساڵی ڕابردووی تەسفییە بكات (هەمووی بە پشتیوانی ئەمریكا و بێ دەنگی وڵاتانی عەرەبی جێبەجێ كردوە).
دوانزەیەم: كێ براوە و كێ دۆڕاوی ڕووداوەكانی (8)ی سێپتمبەرە
یەكەم: ئیسرائیل براوەی یەكەمی مێژووییە؟
لەو كاتەوەی ئیسرائیل دروستبوە (1948) هەموو (10) ساڵ جارێك ڕووبەڕووی هێرشی پەلاماردانی (وڵاتێكی عەرەبی، ئێران، گروپی ئیسلامی) بوەتەوە و بەردەوام ئەمنی ئیسرائیل لە مەترسیدار بوە، گەر پانۆرامای ئەو ڕووداوانە بگێڕینەوە:
یەكەم: (15/5/1948) شەڕی فەڵەستین كە دەوڵەتی ئیسرائیل ڕاگەیەندرا.
هێرشێكی گەورە كرایە سەر ئیسرائیل لەلایەن (سعودیە، ئوردن، عێراق، سوریا، میسر و لوبنان) لە فەڵەستین و هەزاران كەس كوژران دواجار فەڵەستین كرایە دوو دەوڵەتی (عەرەب و جولەكە)، ئەمە یەكەمین مەترسی بوو كە جولەكە هەستی پێكرد.
دووەم: (29)ی ئۆكتۆبەری (1956)، (جەنگی سویس) ئیسرائیل، بەریتانیا و فەڕەنسا پەلاماری كەناڵی سویس، بیابانی سینا-یان دا، بەم شێوەیە لە (31)ی ئۆكتۆبەری (1956) شەڕ لەنێوان ئەم سێ دەوڵەتە و میسر دەستیپێكرد.
سێیەم: (5)ی حوزەیران (1967)، (جەنگی شەش ڕۆژە) لەنێوان ئیسرائیل، لەلایەك و (میسر، عێراق، سوریا، ئوردن) ڕوویدا و ئیسرائیل ناوچەكانی (سینا، غەززە، بیابانی خۆرئاوا، جۆلان)ی داگیر كرد و نزیكەی (25000) كەس كوژران.
چوارەم: (6)ی ئۆكتۆبەری (1973)، (پەلامارى دوو قۆڵى) میسر و سوریا پەلاماری ئیسرائیل-یان دا شەڕێكی گەورە ڕوویدا، هەزاران كەسی تێدا كوژران.
پێنجەم: (6)ی حوزەیرانی (1982)، (جەنگى لوبنان) ئیسرائیل پەلاماری لوبنانی دا و باشووری لوبنانی داگیركرد دواتر هێرشی كردە سەر ڕێكخراوی ڕزگاری فەڵەستین و هێزەكانی لە ئەنجامدا (فتح)ی لە سوریا تێكشكاند و پەلاماری زۆر ناوچەی تری دا.
شەشەم: (7)ی ئۆكتۆبەری (2023)، (جەنگی تۆفانی ئەقسا) هێرشی حەماس بۆسەر ئیسرائیل كەرتی غەززەە وێرانكرد چەندین بەرپرسی حەماسی كوشت و بەنزیكەی (4000) كەس بوونە قوربانی.
بەمشێوەیە لە ماوەی (70) ساڵی مێژووی دروستبوونی ئیسرائیل هەموو دە ساڵ جارێك جەنگێك لە نێوان ئیسرائیل و وڵاتانی عەرەبی ڕوویدا، كە بەردەوام وڵاتانی عەرەب تێیدا زەرەرمەندبوون و خاكیان لە دەستداوە، بۆیە (7)ی ئۆكتۆبەر هێرشی حەماس بۆسەر ئیسرائیل گەورەترین هەل و دەرفەتی مێژوویی بوو، كە تەل ئەڤیڤ بیر لەوە بكاتەوە بەیەكجاری ئەم شەڕ و مەترسیانە كۆتایی پێ بێنێت و مەترسی ئەمنی لە سنورەكان دووربخاتە و گەرەنتی پاراستنی سنوورەكانی خۆی بكات بەشێوەیەكی یەكجاری.
بۆیە بڕیاریاندا بە هەر نرخێك بێت، ئەم ڕیسكە بكەن و كۆتایی بە مەترسییەكانی سەر ئیسرائیل بێنن.
بەمشێوەیە.
ماویەتى…
